Pomiary pola elektromagnetycznego (PEM) w środowisku pracy

Ikona kalendarza8 lutego 2022

Czy nasza usługa pomiary pola elektromagnetycznego to coś, co powinno Cię interesować jako pracodawcę? Albo osobę odpowiedzialną za organizację bezpiecznego środowiska roboczego dla innych? To zależy. Zapraszamy do naszej nowej sekcji „Warto wiedzieć” i lektury pierwszego artykułu. Wyjaśnimy w nim czym jest PEM i jakie normy regulują konieczność prowadzenia jego regularnych pomiarów w miejscu pracy.

Czym jest pole elektromagnetyczne?

Jak podaje Wikipedia: Pole elektromagnetyczne – pole fizyczne, stan przestrzeni, w której na obiekt fizyczny mający ładunek elektryczny działają siły o naturze elektromagnetycznej[1]. Pole elektromagnetyczne jest układem dwóch pól: pola elektrycznego i pola magnetycznego. Pola te są wzajemnie związane, a postrzeganie ich zależy też od obserwatora, wzajemną relację pól opisują równania Maxwella. 

Pole elektromagnetyczne (PEM) to naturalne zjawisko. Jest rezultatem działania podstawowych sił fizycznych.

Pole elektromagnetyczne to połączenie pola magnetycznego i elektrycznego. Występuje wszędzie – energia towarzysząca zjawiskom elektromagnetycznym, to jedna z najstarszych form energii we Wszechświecie. Źródłem pola elektromagnetycznego są wszelkie organizmy żywe, w tym człowiek.

Sztuczne PEM powstaje wszędzie tam, gdzie płynie prąd. 

Pole elektromagnetyczne w różnych miejscach ma różne częstotliwości i długości fal. Naturalne źródła pola elektromagnetycznego to między innymi:

  • Ziemia, wytwarzająca pole magnetyczne w jądrze, 
  • Słońce, wytwarzające m.in. światło widzialne i niewidzialne (podczerwone),
  • wyładowania podczas burzy,
  • każdy człowiek.

Od lat korzystamy z urządzeń i instalacji, które są źródłami pola elektromagnetycznego:

  • generatory prądotwórcze, radio i telewizja naziemna, 
  • rentgen, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny,
  • telefonia komórkowa, Wi-Fi, Bluetooth, 
  • lotniskowy skaner ciała, lotniskowy rentgen bagażu, 
  • kuchenka mikrofalowa, pilot telewizora, karta płatnicza,
  • lampa kwarcowa, solarium,
  • lampa utwardzająca plomby dentystyczne czy lakier na paznokciach.

Czy pole elektromagnetyczne ma wpływ na człowieka?

Pole elektromagnetyczne (PEM) nie jest obojętne dla zdrowia człowieka.

Za Wikipedią: „Wpływ pola elektromagnetycznego na organizmy […] jest rozpatrywany jako wpływ stałego pola magnetycznego i elektrycznego, przepływu prądu elektrycznego przez organizm, wpływu zmiennych pól elektromagnetycznych, czyli fal elektromagnetycznych. […] organizmy, które żyją na Ziemi, podlegają działaniu […] pola magnetycznego. Ziemia jest […] magnesem, wytwarzającym wokół siebie stałe pole magnetyczne. Tkanka żywa jest na ogół mało podatna na działanie pola magnetycznego o takim natężeniu. Niektórzy badacze stwierdzają […], że silne pole magnetyczne ma wpływ na układ nerwowy u ludzi i zwierząt przejawiając się opóźnieniem czasu reakcji.” 

Pole elektromagnetyczne (PEM) może wywoływać skutki termiczne i nietermiczne w ciele człowieka. Od czego może zależeć ich natężenie? Między innymi od: 

  • częstotliwości, oraz wartości natężenia składowej elektrycznej E
  • wartości natężenia składowej magnetycznej H 

Przebywanie pracownika w strefach oddziaływania pola elektromagnetycznego może powodować różne dolegliwości zdrowotne.

Jak często należy wykonać pomiary pola elektromagnetycznego (PEM) w środowisku pracy?

W celu wyznaczenia  bezpiecznych stref pracy przeprowadza się okresowe pomiary:

  • wartości natężenia składowej magnetycznej H
  • elektrycznej E

pola elektromagnetycznego (PEM).

Pomiary pola elektromagnetycznego na stanowisku pracy (pomiary PEM) pozwalają wyznaczyć położenie:

  • stref ochronnych – jeśli występują
  • strefy bezpiecznej

wokół urządzeń generujących promieniowanie elektromagnetyczne (PEM).

Zgodnie z prawem:

§ 11. 1. Badania i pomiary pól lub promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu 0 Hz-300 GHz wykonuje się w przypadku występowania w miejscach wykonywania pracy stref ochronnych, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy:

co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono występowanie tylko strefy pośredniej;

co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono występowanie również strefy zagrożenia albo strefy zagrożenia i strefy niebezpiecznej.

2. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów pól lub promieniowania elekromagnetycznego, wykonanych w odstępie dwóch lat, nie stwierdzono występowania stref ochronnych w miejscach wykonywania pracy, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.
§ 14. Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, o których mowa w § 4-13, wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.

Jak należy oznakować strefy narażone na działanie pola elektromagnetycznego (PEM)?

Na podstawie przeprowadzonego pomiaru pola elektromagnetycznego (pomiar PEM), dokonuje się oznakowania zgodnego z normą  PN-T-06260:1974. 

Zgodnie z PN-T-06260: 1974 (punkt 3g) znak poniższy należy umieszczać:

1. Na wszystkich urządzeniach wytwarzających
pola elektromagnetyczne – Barwa tła znaku biała, małe koło niebieskie;
2. Strefa pośrednia  – Barwa tła znaku biała, małe koło żółte;
3. Strefa zagrożenia – Barwa tła znaku żółta, małe koło czerwone;
4. Strefa niebezpieczna – Barwa tła znaku i małe koło czerwone;
5. Strefa bezpieczna (znak umieszczany tylko w przypadkach szczególnych) – Barwa tła znaku biała, małe koło zielone;

rysunek 1 znaki normy PN-T-06260:1974

Jakie wyróżniamy strefy narażone na działanie pola elektromagnetycznego w miejscu pracy?

  • ochronna: obszar w otoczeniu źródła pola, w którym ekspozycję pracowników charakteryzują dozy i wskaźniki ekspozycji, gdzie mogą przebywać wyłącznie pracownicy zatrudnieni przy źródłach pól, u których w wyniku przeprowadzonych badań lekarskich stwierdzono brak przeciwwskazań zdrowotnych do przebywania w zasięgu pól elektromagnetycznych, oraz którzy odbyli przeszkolenie w zakresie bezpiecznego obsługiwania źródeł pól i zasad przebywania w strefach ochronnych
  • niebezpieczna: strefa ochronna, w której mogą przebywać wyłącznie pracownicy wyposażeni w środki ochrony indywidualnej, zabezpieczające ich przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego, oraz w której dopuszczone jest  jedynie trzymanie kończyn zgodnie z warunkami dopuszczalnej ekspozycji zawodowej ustalonymi krajowymi zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy w polach elektromagnetycznych
  • zagrożenia: strefa ochronna, w której mogą przebywać pracownicy przez określony czas, krótszy niż 8 godzin, zależny od wartości natężenia pól elektrycznych i magnetycznych występujących na stanowisku pracownika, zgodnie z warunkami dopuszczalnej ekspozycji zawodowej, ustalonymi zgodnie z krajowymi zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy w polach elektromagnetycznych
  • pośrednia: strefa ochronna, w której mogą przebywać pracownicy w ciągu całej zmiany roboczej, wynoszącej 8 godzin
  • bezpieczna: obszar poza strefami ochronnymi, w którym przebywanie ludzi nie podlega ograniczeniom

Jakie prawo narzuca na pracodawcę wykonywanie pomiarów pola elektromagnetycznego w miejscu pracy?

Podstawową regulacją prawną w oparciu, o którą wykonuje się pomiary pola elektromagnetycznego (pomiary PEM) jest:  ROZPORZĄDZENIE MINISTRA RODZINY, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ  z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne (Dz. U. Poz. 950). 

Rozporządzenie wprowadza na użytkownika źródeł pola elektromagnetycznego obowiązek wykonania oceny zagrożeń wywoływanych przez urządzenia generujące pole elektromagnetyczne. 

Jakie urządzenia mogą być źródłem pola elektromagnetycznego w miejscu pracy?

Poniżej wymieniono niektóre z szerokiej gamy urządzeń, generujących pola elektromagnetyczne (PEM) o stosunkowo wysokich wartościach składowej elektrycznej E i składowej magnetycznej H:

  • diatermie chirurgiczne
  • urządzenia magnetoterapii
  • piece indukcyjne
  • zgrzewarki
  • urządzenia rezonansu magnetycznego
  • stacje transformatorowe
  • elektromagnesy
  • spawarki

Na poniższych rysunkach przedstawiono przykładowe rozmieszczenie stref wokół urządzeń generujących promieniowanie elektromagnetyczne (PEM), uzyskanych w wyniku przeprowadzenia pomiaru natężenia pola elektromagnetycznego (pomiar PEM) w środowisku pracy.

rysunek 2 – Przykładowe rozłożenie stref pola elektromagnetycznego wokół urządzeń.

Podsumowanie

Jak widać pracodawca jest zobowiązany do wykonywania pomiarów PEM w wielu sytuacjach – okresowo i przy zmianach wyposażenia czy procesów technologicznych. Warto to robić aby uniknąć konfliktu z prawem a przede wszystkim nie narazić swoich pracowników na pracę w warunkach narażenia zdrowia.

Jeśli powyższy tekst nie rozwiał Państwa wątpliwości, lub przekonał do konieczności zlecenia badań PEM – zapraszamy do kontaktu. Nasi doświadczeni fachowcy odpowiedzą na pytania i pomogą w sprawnej realizacji stosownych pomiarów.