Pomiary instalacji elektrycznych – najczęstsze spory i jak je rozstrzygać

Wywiad z ekspertem TZO24 / FM Complex (Legnica)

Cel rozmowy: uporządkować trudne interpretacje dotyczące pomiarów i odbiorów instalacji elektrycznych – od połączeń wyrównawczych, przez rezystancję izolacji metodą uproszczoną, po odpowiedzialność dokumentacyjną na budowie i modernizacje TN‑C → TN‑S.

1) Połączenia wyrównawcze i warunek samoczynnego wyłączenia (ADS)

Pytanie: Czy pomiary połączeń wyrównawczych powinny być „wyliczeniowe”? I jak traktować obwód, w którym jest i RCD, i wyłącznik nadprądowy – czy do weryfikacji napięcia dotykowego brać 30 mA z RCD, czy prąd zadziałania wyłącznika (np. C63)?

Ekspert TZO24: Połączenia wyrównawcze weryfikujemy pomiarem ciągłości przewodów ochronnych/połączeń wyrównawczych prądem ≥200 mA – to pomiar, nie tylko „wyliczenie”. „Wyliczenia” pojawiają się przy sprawdzeniu warunku samoczynnego wyłączenia zasilania (ADS), ale…

W TN podstawowa zależność to Zs⋅Ia≤U0Z_s · I_a ≤ U_0Zs​⋅Ia​≤U0​. Kluczowe jest I_a z charakterystyki zabezpieczenia nadprądowego (prąd, przy którym wyłącznik zadziała w wymaganym czasie), a nie 30 mA z RCD.
W TT weryfikujemy RA⋅IΔn≤ULR_A · I_{Δn} ≤ U_LRA​⋅IΔn​≤UL​, gdzie I_{Δn} to prąd różnicowy RCD (np. 30 mA). Wtedy RCD staje się głównym urządzeniem wyłączającym.
Granica napięcia dotykowego 50 V AC obowiązuje w warunkach normalnych; 25 V AC stosujemy w środowiskach o zwiększonym zagrożeniu – nie „z automatu”.
Wniosek praktyczny:

Mierz ciągłość (≥200 mA) i potwierdzaj przekroje/połączenia.
Dla TN liczysz z zabezpieczenia nadprądowego (charakterystyka i czas 0,4 s/5 s).
Dla TT opierasz się na RCD: RA⋅IΔn≤ULR_A · I_{Δn} ≤ U_LRA​⋅IΔn​≤UL​.

2) Rezystancja izolacji „metodą uproszczoną”

Pytanie: Norma dopuszcza metodę uproszczoną. Kiedy i jak jej używać, aby nie uszkodzić elektroniki?

Ekspert TZO24: Metoda uproszczona – zwarcie L+N i pomiar względem PE – jest wręcz zalecana przy obecności elektroniki (zasilacze impulsowe, moduły sterujące) i SPD. Standardowo dla obwodów 230/400 V stosujemy 500 V DC i minimalnie ≥1 MΩ. Gdy nie da się odłączyć wrażliwych elementów, można obniżyć napięcie próby do 250 V DC, ale nadal oczekujemy ≥1 MΩ.

Dodatkowe wskazówki:

Jeśli są ograniczniki przepięć (SPD), rozważ odłączenie danej gałęzi lub pomiar 250 V.
W dokumentacji zawsze zaznacz metodę pomiaru (L+N→PE), napięcie próby i wyniki.

3) Nowa inwestycja, podwykonawcy i dokumentacja odbiorowa

Pytanie: Czy firma montująca np. pompę ciepła musi dostarczyć „pomiary autoryzowane przez osobę z uprawnieniami budowlanymi”? Kto odpowiada wobec inwestora za komplet dokumentów?

Ekspert TZO24: W praktyce pomiary może wykonać osoba z kwalifikacjami G1 (E/D) w zakresie pomiarów, ale komplet dokumentacji odbiorowej wpinamy do teczki inwestycji, którą kompletuje i firmuje kierownik budowy/kierownik robót branżowych. Na etapie odbioru inwestorowi przedstawia się protokoły sprawdzeń i badań – zaakceptowane i podpisane przez osoby uprawnione (branża elektryczna). Za spójność i komplet odpowiada strona prowadząca roboty – w budownictwie to zazwyczaj Generalny Wykonawca, który zbiera protokoły od podwykonawców.

W skrócie: Podwykonawca dostarcza swoje protokoły pomiarowe (kwalifikacje G1), GW zbiera całość, a kierownik branżowy weryfikuje i włącza do dokumentacji odbiorowej.

4) TN‑C w mieszkaniach a wymiana WLZ: gdzie podłączyć PEN z lokali?

Pytanie: W budynku wielorodzinnym większość lokali ma TN‑C. Po wymianie WLZ – czy przewód PEN z mieszkań podpinać do N, czy do PE?

Ekspert TZO24: Rozdział PEN → PE + N wykonujemy w jednym, jasno zdefiniowanym punkcie (z uziemieniem – GSU). Po rozdziale PE i N nie wolno ponownie łączyć.

Lokale, które pozostają w TN‑C, „przychodzą” do rozdzielnicy jako PEN i powinny być dołączone do szyny PEN/punktu rozdziału – nie do „czystej” szyny PE instalacji TN‑S.
Lokale przebudowane do TN‑S podpina się już rozdzielnie: PE do PE, N do N (bez mostków PE–N „za” punktem rozdziału).
Dlaczego „PEN do PE” jest złe? Bo wprowadza prądy robocze na szynę PE, co powoduje różnice potencjałów, zaburzenia ochrony i ryzyko napięć dotykowych na obudowach. Przy asymetrii lub uszkodzeniu PEN skutki mogą być bardzo niebezpieczne.

Rekomendacja modernizacyjna:

Punkt rozdziału w RG/złączu, solidnie uziemiony (GSU), wyrównanie potencjałów.
WLZ i piony docelowo prowadzić 5‑żyłowo (TN‑S).
Dla lokali w TN‑C utrzymywać konsekwentnie PEN do punktu rozdziału.

5) Samoczynne wyłączenie zasilania (ADS) w obwodach z falownikiem (VFD)

Pytanie: Jak prawidłowo weryfikować samoczynne wyłączenie zasilania w obwodach, gdzie silnik zasilany jest z falownika?

Ekspert TZO24: Klasyczny pomiar impedancji pętli zwarcia (IPZ) i obliczanie warunku Zs⋅Ia≤U0Z_s·I_a ≤ U_0Zs​⋅Ia​≤U0​ dotyczy sieci 50/60 Hz o przebiegu sinusoidalnym. Wyjście falownika (zaciski U–V–W) to przebieg impulsowy PWM – klasyczny pomiar IPZ jest tam niewiarygodny i niestosowalny. Dlatego postępujemy dwutorowo:

1) Strona zasilania falownika (AC – L1/L2/L3):

Wykonujemy IPZ (lub metodę R1+R2 + Ze) i sprawdzamy ADS jak dla typowego obwodu TN/TT: czasy 0,4 s/5 s, prąd zadziałania z charakterystyki zabezpieczenia.
Jeśli stosujemy RCD na zasilaniu falownika, pamiętamy o typie B (lub A/F z detekcją DC ≥ 6 mA) i możliwych dużych prądach upływu od filtrów EMC.

2) Strona wyjściowa falownika (U/V/W → silnik):

Nie mierzymy klasycznego IPZ na wyjściu – wynik będzie błędny, a test może zakłócić pracę napędu.
Ochronę przed dotykiem pośrednim zapewnia ciągłość PE (korpus falownika, ekran kabla silnikowego, korpus silnika), połączenia wyrównawcze, oraz szybkie wyłączenie realizowane przez sam falownik (zabezpieczenia elektroniczne) lub dedykowane zabezpieczenia producenta.
W układach wymagających RCD po stronie wyjściowej – zwykle niezalecane – postępujemy wyłącznie według wytycznych producenta (ryzyko fałszywych zadziałań).
Procedura weryfikacji w praktyce:

IPZ/ADS na zasilaniu falownika – pomiar do zacisków L1–L3 falownika; dobór i czasy z charakterystyki wyłącznika.
Ciągłość PE (≥200 mA) od RG do falownika i do korpusu silnika; R1+R2 do puszki silnika.
Rezystancja izolacji: silnik odłączony od falownika; 500 V DC (lub wg zaleceń producenta); przy filtrach/SPD – dopuszczalne 250 V DC z wymogiem ≥ 1 MΩ.
Test funkcjonalny wyłączenia: uruchom procedurę diagnostyczną falownika / symulację błędu zgodnie z instrukcją producenta (sprawdź kody „trip”/czasy). Nie wykonuj „sztucznych zwarć” bez procedury!
Dokumentacja: w protokole rozróżnij część AC (zasilanie) i część napędową (falownik–silnik); wpisz, że IPZ na wyjściu falownika – niestosowalny. Zapisz typ RCD, parametry wyłączeń i wyniki testu.
Typowe błędy, które widzimy:

Pomiar IPZ na U/V/W standardowym miernikiem – błędny i ryzykowny dla napędu.
Zastosowanie RCD typu AC przy falownikach – niewłaściwe (składowe DC, wysokie upływy).
Brak uziemienia ekranu kabla silnikowego → różnice potencjałów, problemy EMC i łożyskowe.
6) Dodatkowe „zapalne” tematy, na które warto uważać

IPZ „non‑trip” za RCD: do weryfikacji ADS w obwodach za RCD używaj funkcji „non‑trip” albo metody R1+R2 + Ze; dokumentuj metodę i warunki.
EV/ładowarki: każdy punkt ładowania z własnym RCD ≤30 mA; przy składowych gładkich DC ≥6 mA stosuj RCD typu B lub A/F + RDC‑DD zgodny z IEC 62955.
SPD a RISO: jeśli SPD zostaje w obwodzie, przeprowadź pomiar 250 V DC, ale wymagaj ≥1 MΩ; w protokole zaznacz obecność SPD.
50 V vs 25 V: 25 V obowiązuje tylko w środowiskach o zwiększonym ryzyku; nie obniżaj progu bez formalnych przesłanek.

6) Mini‑checklista do protokołów

• Oględziny: przekroje, oznaczenia, rozdział PEN, uziemienie punktu rozdziału.
• Ciągłość PE/połączeń wyrównawczych: prąd ≥200 mA; wyniki w mΩ/Ω.
• Rezystancja izolacji: metoda (L+N→PE), napięcie próby (250/500/1000 V), wartości min.
• IPZ i ADS: wskazanie metody (IPZ, R1+R2), czasy zadziałania, charakterystyki zabezpieczeń.
• RCD: typ (AC/A/F/B), prądy i czasy zadziałania, uwzględnienie EV.
• SPD: typy, strefy, wpływ na RISO, sposób pomiaru.
• Wnioski i zalecenia: niezgodności, ryzyka, termin napraw.

7) Podstawy normatywne i prawne (dla dociekliwych)

• PN‑HD 60364‑4‑41 – ochrona przed porażeniem (czasy wyłączeń, 50/25 V, ADS).
• PN‑HD 60364‑5‑54 – uziemienia, przewody ochronne, rozdział PEN.
• PN‑HD 60364‑6 – sprawdzanie: metody, napięcia prób, minima RISO, raporty.
• PN‑EN 61557 (części 3–5) – wymagania dla przyrządów do IPZ/ciągłości/uziemień.
• PN‑HD 60364‑7‑722 – instalacje do ładowania pojazdów elektrycznych.
• Prawo budowlane – m.in. art. 22 (dokumentacja powykonawcza), art. 57 (protokoły przy odbiorze).

Uwaga: interpretacje mogą się różnić w zależności od warunków środowiskowych i specyfiki obiektu. W projektach i odbiorach stosujemy zawsze aktualne wydania norm i lokalne wytyczne operatorów/zarządców.

8) Na koniec – dlaczego to ważne?

Poprawna interpretacja norm i konsekwentna metodyka pomiarowa to nie tylko „papier do odbioru”. To realne bezpieczeństwo użytkowników i mniej awarii. Źle podłączony PEN, nieprzemyślany pomiar RISO przy elektronice czy błędnie zweryfikowane ADS potrafią zemścić się w najmniej oczekiwanym momencie.

Pomiary instalacji elektrycznych w Legnicy i okolicach – potrzebujesz wsparcia?

TZO24 / FM Complex wykonuje pomiary odbiorcze i okresowe, audyty instalacji, projektuje modernizacje TN‑C → TN‑S, oraz wdraża systemy zarządzania dokumentacją (m.in. C‑KOB). Skontaktuj się – przygotujemy protokoły i „przetłumaczymy” normy na język praktyki.